Czy teatralny seans może objawić prawdy w inny sposób i gdzie indziej niedostępne? Czy daje wgląd w istotę rzeczy; oferuje jakiś rodzaj samopoznania? Czy takie obietnice to tylko uzurpacja i humbug? Czy w imię sztuki można krzywdzić innych; bo moralność nie ma tu nic do rzeczy i należy ją odrzucić jak „przesądy światło ćmiące”? Jaką cenę trzeba zapłacić za twórczość i czy warto? I czy możliwe jest wyjście poza konstatację; że życie jest ciężkie i bez sensu? Czy „nowe formy” – przekraczanie kolejnych granic estetycznych; obyczajowych;i mentalnych – pozwalają dotknąć jakiejś tajemnicy? Czy tylko narażają na oskarżenia o skandalizowanie i epatowanie publiczności; a w najlepszym przypadku – hermetyzm i nudziarstwo? Podobne pytania; które stawia przed nami Mewa Czechowa; można mnożyć. Jej prapremiera odbyła się 17 października 1896 roku w Petersburskim Teatrze Aleksandryjskim; a obecni na niej recenzenci wypowiedzieli się dość jednoznacznie: „Sztuka Czechowa sprawia przygnębiające wrażenie; we wszystkich postaciach wyczuwa się dekadencką degenerację”; „Jest to sztuka bardzo źle pomyślana i nieudolnie skomponowana; o treści nader dziwacznej; a raczej całkiem bez treści. Każdy akt pełen beznadziejnej nudy; fałszu; nieznajomości życia i uczuć. Mewa to jakiś galimatias w kiepskim kształcie dramatycznym” czy wreszcie: „W sztuce Czechowa aż roi się od głupstw; truizmów i paskudztw.” Mimo to od ponad stu lat Mewa kusi kolejne pokolenia reżyserów i aktorów; którzy wciąż od nowa pragną się przekonać; czy teatr (sztuka) może zbawić? W Starym Teatrze spektakl oparty na motywach sztuki Czechowa przygotowuje Paweł Miśkiewicz. fot. Ryszard Kornecki /zdjęcie z próby spektaklu/